XX. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya: Emperyalizm ve Savaşlar ⚔️

XX. Yüzyıl Başlarında Dünya Siyasi Durumu ve Osmanlı İmparatorluğu

XX. yüzyılın başları, küresel ölçekte emperyalizmin zirveye ulaştığı, büyük güçler arasında çıkar çatışmalarının arttığı ve nihayetinde Birinci Dünya Savaşı'na yol açan derin gerilimlerin yaşandığı bir dönemdir. Osmanlı İmparatorluğu ise bu çalkantılı dönemde dağılma sürecini hızla yaşamış ve son varoluş mücadelesini vermiştir.

Emperyalizm ve Büyük Güçler Arasındaki Rekabet

• Emperyalizm: Sanayi İnkılabı'nın bir sonucu olarak ortaya çıkan hammadde ve pazar ihtiyacı, büyük devletleri (İngiltere, Fransa, Almanya, İtalya, ABD, Rusya, Japonya) sömürgecilik yarışına itmiştir. Afrika ve Asya'nın büyük bölümü paylaşılmış, geriye kalan bölgeler (Osmanlı toprakları gibi) ise yeni paylaşım mücadelelerinin hedefi olmuştur.
• Bloklaşmalar: Emperyalist rekabet, Avrupa devletlerini ittifaklar kurmaya yöneltmiştir. Özellikle Almanya'nın hızla güçlenmesi ve sömürge yarışına katılması, İngiltere ve Fransa'yı endişelendirmiştir. Bu durum, iki büyük blokun oluşmasına yol açmıştır:
  • Üçlü İttifak (Bağlaşma Devletleri): Almanya, Avusturya-Macaristan, İtalya (sonradan taraf değiştirdi)
  • Üçlü İtilaf (Anlaşma Devletleri): İngiltere, Fransa, Rusya
  Bu bloklaşmalar, silahlanma yarışını hızlandırmış ve küçük bir kıvılcımın büyük bir savaşa dönüşme potansiyelini artırmıştır.
• Balkan Milliyetçiliği ve Slavizm: Rusya'nın Panslavizm politikası, Balkanlardaki Ortodoks Slav halkları (Sırplar, Bulgarlar) kendi egemenliği altına alma amacını taşımıştır. Bu durum, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile Rusya arasında gerginliği artırmış, Osmanlı İmparatorluğu'nun Balkanlardaki varlığını tehdit etmiştir.

Osmanlı Devleti'nde Son Dönem Gelişmeleri

• II. Meşrutiyet ve İttihat ve Terakki Dönemi: 1908'de ilan edilen II. Meşrutiyet, Osmanlı'ya anayasal bir rejim getirmiş ancak siyasi istikrarsızlık ve toprak kayıplarını durduramamıştır. İttihat ve Terakki Cemiyeti, bu dönemde etkin bir güç haline gelmiş, 31 Mart Vakası'nı (1909) bastırarak II. Abdülhamit'i tahttan indirmiş ve yönetimi büyük ölçüde ele geçirmiştir.
• Trablusgarp Savaşı (1911-1912): İtalya'nın gelişen sanayisi için hammadde ve pazar arayışıyla Osmanlı'nın Kuzey Afrika'daki son toprağı olan Trablusgarp'ı işgal etmesiyle başlamıştır. Osmanlı'nın bölgeye ordu gönderememesi (İngiltere ve Fransa'nın izin vermemesi), Mustafa Kemal ve Enver Paşa gibi subayların gönüllü olarak halkı örgütleyip İtalyanlara karşı direnmesi önemlidir. Ancak Balkan Savaşları'nın başlaması üzerine imzalanan Uşi Antlaşması ile Trablusgarp ve Bingazi İtalya'ya bırakılmıştır. Rodos ve Oniki Ada da geçici olarak İtalya'ya verilmiştir.
• Balkan Savaşları (1912-1913): Balkanlardaki milliyetçilik ve Rusya'nın kışkırtmalarıyla ortaya çıkmıştır.
  • I. Balkan Savaşı (1912): Karadağ, Sırbistan, Yunanistan ve Bulgaristan birleşerek Osmanlı'ya saldırmıştır. Osmanlı ordusunun disiplinsizliği ve hazırlıksızlığı nedeniyle ağır bir yenilgi almıştır. Londra Antlaşması (1913) ile Osmanlı, Midye-Enez hattının batısındaki tüm topraklarını (Edirne ve Kırklareli dahil) kaybetmiştir. Arnavutluk bağımsızlığını ilan etmiştir.
  • II. Balkan Savaşı (1913): I. Balkan Savaşı'nda en büyük payı alan Bulgaristan'dan memnun olmayan diğer Balkan devletleri (Sırbistan, Yunanistan, Karadağ ve Romanya) Bulgaristan'a saldırmıştır. Bu fırsattan yararlanan Osmanlı, Enver Paşa komutasındaki ordu ile Edirne ve Kırklareli'ni geri almıştır. Balkan Savaşları, Osmanlı'nın Avrupa'daki varlığını önemli ölçüde sona erdirmiş, on binlerce Müslüman Türk'ün Anadolu'ya göç etmesine neden olmuş ve Türkçülük akımının güçlenmesine zemin hazırlamıştır.
• Birinci Dünya Savaşı Öncesi Osmanlı Diplomasisi: Balkan Savaşları'ndan sonra yalnızlaşan Osmanlı, toprak bütünlüğünü korumak amacıyla büyük devletlerin ittifaklarına katılma arayışına girmiştir. İlk başta İngiltere ve Fransa'ya yakınlaşmaya çalışsa da olumlu yanıt alamamış, Almanya'nın 'Doğu'ya Yayılma' (Drang nach Osten) politikasının etkisiyle Üçlü İttifak'a (Almanya, Avusturya-Macaristan) yakınlaşmıştır. Alman hayranlığı, stratejik konumu ve eski gücüne kavuşma arzusu Osmanlı'yı I. Dünya Savaşı'na sürüklemiştir.