Tarih Bilimine Giriş 📜

Tarih Bilimine Giriş

Tarih, geçmişteki insan faaliyetlerini yer ve zaman belirterek, sebep-sonuç ilişkisi içinde, belgelere dayanarak objektif bir şekilde inceleyen bir sosyal bilim dalıdır. Geçmişi anlamak, bugünü yorumlamak ve geleceğe ışık tutmak tarihi araştırmaların temel amacıdır. Tarih; olay, olgu, zaman ve mekân gibi kavramlar üzerine inşa edilmiştir.

Tarihin Tanımı ve Konusu

• Tanım: İnsan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını, birbirleriyle olan ilişkilerini, ekonomik, sosyal, siyasal ve kültürel faaliyetlerini belirli bir metot dâhilinde inceleyen bilimdir.
• Konu: İnsan ve insan faaliyetleri. Tarih, doğa olaylarını veya bireysel, toplumsal olmayan olayları konu edinmez.
• Amaç: Geçmişteki olayların nedenlerini ve sonuçlarını anlamak, toplumsal hafızayı oluşturmak ve bu hafızadan dersler çıkararak insanlığın gelişimine katkıda bulunmaktır.

Tarih Yazıcılığı Türleri

• Hikayeci Tarih (Rivayetçi Tarih): Olayları kronolojik sıra ile, efsaneler ve kahramanlık ögeleriyle süsleyerek anlatır. Sebep-sonuç ilişkisi ve eleştirel yaklaşım zayıftır. (Herodotos)
• Öğretici Tarih (Pragmatik Tarih): Topluma milli ve ahlaki değerler aşılamayı, geçmişten ders çıkarılmasını sağlamayı hedefler. Duygusal yoğunluk ön plandadır. (Thukydides, Tacitus)
• Araştırmacı Tarih (Bilimsel Tarih): Olayları belgelerle açıklamaya, sebep-sonuç ilişkisi kurmaya, yer ve zamanı kesin olarak belirtmeye önem verir. Eleştirel ve objektif bir yaklaşımla, kaynaklara dayanır. Modern tarih yazıcılığının temelini oluşturur. (Ranke)

Tarih Metodolojisi (5K Kuralı)

Tarihi araştırmalarda bilimsel verilere ulaşmak için izlenen adımlar bütünüdür:

1. Kaynak Arama (Tarama): Olayla ilgili tüm yazılı (arşiv belgeleri, anılar, destanlar), sözlü (efsaneler, destanlar, fıkralar) ve görsel/nesnel (arkeolojik buluntular, sanat eserleri) verilerin toplanması.
2. Tasnif (Sınıflandırma): Toplanan verilerin zamana (kronolojik), mekâna (coğrafi) ve konuya (konusal) göre düzenlenmesi. Bu, araştırmayı sistemli hale getirir.
3. Tahlil (Çözümleme): Kaynakların yeterli olup olmadığının, güvenilirliklerinin ve doğruluğunun araştırılması. Bu aşamada kaynakların anlam ve içerik analizi yapılır.
4. Tenkit (Eleştiri): Kaynakların iç (içerik) ve dış (biçim, yazar) tenkidi yapılarak güvenilirliklerinin belirlenmesi. Kaynağın kim tarafından, ne zaman, hangi amaçla hazırlandığı sorgulanır.
5. Terkip (Sentez): Elde edilen bilgilerin bir araya getirilerek olayın ana hatlarının ve sonuçlarının ortaya konulması, araştırmanın yazılı hale getirilmesidir.

Tarihin Diğer Bilimlerle İlişkisi

Tarih, geçmişi çok boyutlu olarak anlamak için birçok yardımcı bilimden faydalanır:

• Coğrafya: Olayların geçtiği mekânın özelliklerini anlamak.
• Arkeoloji: Kazı bilimi, toprağın altındaki kalıntıları inceleyerek bilgi sağlar.
• Kronoloji: Zaman bilimi, olayların oluş sırasını belirler.
• Paleografi: Eski yazı bilimi.
• Nümismatik: Eski para bilimi.
• Epigrafi: Kitabeler bilimi.
• Heraldik: Arma bilimi.
• Antropoloji: İnsan bilimi, ırkların kökeni ve kültürel gelişimlerini inceler.
• Sosyoloji: Toplum bilimi, toplumsal yapıları ve değişimleri anlamak.
• Filoloji: Dil bilimi.
• Diplomasi: Belge bilimi, resmi yazışmaları inceler.
• Etnografya: Kültür bilimi.
• Mühür Bilimi (Sillografya): Mühürleri inceler.

Tarihi Olay ve Olgu Kavramları

• Olay: Kısa süreli, somut, başlangıcı ve bitişi belirli, kendine özgü tekil durumlar. Örn: İstanbul'un Fethi, Kurtuluş Savaşı.
• Olgu: Uzun süreli, soyut, genel ve süreklilik arz eden durumlar. Örn: Anadolu'nun Türkleşmesi, Göçebelikten Yerleşik Hayata Geçiş.

Objektiflik Meselesi

Tarihte objektiflik, tarihçinin tarafsız bir bakış açısıyla, kişisel yorumlarını ve ideolojik önyargılarını bir kenara bırakarak, sadece belgelere dayanarak araştırma yapması anlamına gelir. Ancak tarihçinin yaşadığı dönem, kültürü ve kişisel değerleri tamamen objektif olmayı zorlaştırabilir. Bu nedenle, birden fazla kaynaktan yararlanma, farklı görüşleri değerlendirme ve eleştirel bir yaklaşım benimseme objektifliğe ulaşmanın yollarıdır.