İlk Türk Devletleri ve Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi 🐎

İlk Türk Devletleri ve Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi

Orta Asya, Türklerin ana vatanı olup, bu coğrafyada göçebe yaşam tarzının şekillendirdiği kendine özgü bir devlet ve toplum yapısı ortaya çıkmıştır. İlk Türk devletleri, teşkilatçılıkları, askeri yapıları ve 'Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi' ile dünya tarihinde önemli bir yer tutar.

Türk Adının Anlamı ve Orta Asya Göçleri

• Türk Adı: Tarihte ilk kez Çin kaynaklarında geçmektedir. 'Güçlü', 'kuvvetli', 'türeyen', 'kanun ve nizam sahibi' gibi çeşitli anlamlara gelir. Coğrafi olarak Turan topraklarında, kültürel olarak da Türk dili ve kültürünü benimsemiş halkları ifade eder.
• Orta Asya Türk Göçleri:

  Nedenleri:

  • İklim değişiklikleri (kuraklık, çölleşme) ve otlak yetersizliği.
  • Hızlı nüfus artışı ve kaynakların yetersiz kalması.
  • Boylar arası mücadeleler ve siyasi baskılar (özellikle Çin baskısı).
  • Türk cihan hâkimiyeti mefkûresi (Kızıl Elma) ve yeni yurt edinme arzusu.
  • Hayvan hastalıkları.

  Sonuçları:

  • Farklı coğrafyalarda yeni Türk devletlerinin kurulması.
  • Türk kültürünün geniş bir alana yayılması.
  • Bazı bölgelerde Türk nüfusunun azalarak kültürel asimilasyona uğraması.
  • Uygarlıkların etkileşimi (Kavimler Göçü ile Avrupa'nın etnik yapısının değişmesi).

Türk Devlet Geleneği ve Yönetim Anlayışı

• Kut Anlayışı: Hükümdarlığın Tanrı tarafından verildiğine inanılması. Bu inanış, hükümdarın meşruiyetini sağlar ve onun emirlerinin sorgulanamaz olmasına yol açar. Kutun kan yoluyla geçtiğine inanıldığı için, taht kavgaları yaşanmıştır.
• İkili Teşkilat: Devleti doğu ve batı olmak üzere ikiye ayırarak yönetme biçimi. Doğu asıl merkez olup 'Kağan' tarafından, batı ise 'Yabgu' unvanlı hanedan üyesi tarafından yönetilir. Kolay yönetim sağlarken, aynı zamanda devletin kısa ömürlü olmasına da neden olabilir.
• Kurultay (Toy): Devlet işlerinin görüşüldüğü danışma meclisi. Kağan, Hatun (kağan eşi) ve boy beyleri katılır. Önemli kararlar alınır, ancak son söz genellikle Kağan'a aittir.
• Töre: Yazısız hukuk kuralları. Türk toplumunda adaletin ve düzenin temelidir. Kağan bile töreye uymak zorundadır.

İlk Büyük Türk Devletleri

Asya Hun Devleti (Büyük Hun İmparatorluğu - MÖ 220 - MS 216)

• Bilinen ilk hükümdarı Teoman.
• Mete Han: Devletin en güçlü dönemi. Çin'i vergiye bağladı, ancak Çin'e yerleşmedi (asimilasyondan çekinildiği için). Onlu askeri sistemi kurdu. Orta Asya'daki Türk boylarını ilk kez tek çatı altında topladı.
• İpek Yolu kontrolü için Çin ile mücadeleler.
• Kuzey ve Güney Hunları olarak ikiye ayrıldı. Kuzey Hunları Kavimler Göçü'nü başlattı.

Avrupa Hun Devleti (MS 375 - 469)

• Kavimler Göçü'nü başlatan Balamir liderliğindeki Hunlar tarafından kuruldu.
• Attila: 'Tanrı'nın Kırbacı' lakabıyla anıldı. Batı Roma ve Doğu Roma'yı vergiye bağladı. Avrupalılar için büyük bir korku kaynağı oldu.
• Roma İmparatorluğu'nun parçalanmasında ve Avrupa'nın bugünkü etnik yapısının oluşmasında etkili oldu.

Köktürk Devleti (Göktürk Devleti - 552-745)

• Türk adıyla kurulan ilk devlettir.
• Bumin Kağan: Avarlara karşı bağımsızlık mücadelesi vererek devleti kurdu.
• Mukan Kağan: Devletin en güçlü dönemi.
• Orhun Yazıtları (Köktürk Yazıtları): Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı eserleri. Türk adının, dilinin ve millet anlayışının önemini vurgular. Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.
• İpek Yolu için Çin ve Sasanilerle mücadeleler.
• Doğu ve Batı Köktürkler olarak ikiye ayrıldı.

Uygur Devleti (745-840)

• Kutluk Bilge Kül Kağan tarafından kuruldu.
• Yerleşik hayata geçen ilk Türk devleti. Şehirler kurdular (Ordu-balık).
• Maniheizm: Bögü Kağan döneminde bu dini kabul ettiler. Maniheizm, savaşmayı ve et yemeyi yasakladığı için askeri yeteneklerini zayıflattı.
• Tarım, ticaret, mimari (tapınaklar, saraylar), sanat (fresko, minyatür) ve edebiyatta (matbaa kullanımı) gelişme gösterdiler.
• Türk tiyatrosunun ilk örneklerini oluşturdular (Karagöz ve Hacivat'ın kökeni).

Diğer Türk Devletleri ve Toplulukları

• Avarlar: Hem Asya hem de Avrupa'da devlet kurdular. Hristiyanlığı benimsediler. Bizans'ı kuşattılar.
• Hazarlar: Museviliği benimseyen tek Türk devleti. Ticaret ve hoşgörü politikalarıyla bilindiler. Karadeniz'in kuzeyinde Kafkaslar ve Doğu Avrupa'da hüküm sürdüler.
• Karluklar: İslamiyet'i kabul eden ilk Türk boylarından biri. Talas Savaşı'nda Arapları desteklediler. Karahanlı Devleti'nin temelini oluşturdular.
• Kırgızlar: Manas Destanı'na sahiptirler. Moğollara bağlanarak bağımsızlıklarını kaybettiler.
• Türgişler: Emevilerle savaşarak Maveraünnehir'in Araplaşmasını engellediler. Kendi adına para bastıran ilk Türk devleti.
• Peçenekler, Uzlar (Oğuzlar), Bulgarlar (İtil ve Tuna), Macarlar: Farklı coğrafyalarda Türk kültürünü yaymış ve çeşitli etkileşimlerde bulunmuşlardır.

Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi (Kızıl Elma)

Türk devlet geleneğinin temelini oluşturan önemli bir ideolojidir. 'Cihan Hâkimiyeti', Türklerin dünyayı adaletle yönetme ve barışı sağlama misyonuna sahip olduğuna dair inançtır. Bu inanç:

• Kökenleri: Köktürklerdeki 'Gök Tanrı' tarafından verilen yetki, yani 'Kut' anlayışı ile ilişkilendirilir.
• Amaç: Tüm dünyayı Türk egemenliğinde birleştirmek, dünyaya barış ve adaleti getirmek.
• Yansımaları: Mete Han'ın Orta Asya'daki Türkleri birleştirmesi, Attila'nın Avrupa'da ilerlemesi, Osmanlıların fetih politikaları bu mefkûrenin farklı dönemlerdeki yansımalarıdır.
• Bu mefkûre, Türk devletlerine geniş bir coğrafyada yayılma ve güçlü ordular kurma motivasyonu sağlamıştır.