İslam Medeniyetinin Doğuşu ve Yayılışı 🕌

İslam Medeniyetinin Doğuşu ve Yayılışı

İslam Medeniyeti, 7. yüzyılda Arap Yarımadası'nda ortaya çıkarak kısa sürede geniş bir coğrafyaya yayılmış ve kendi özgün siyasi, sosyal, kültürel ve bilimsel yapısını oluşturmuştur. Bu medeniyet, Orta Çağ'da dünya tarihinde bir dönüm noktası olmuş ve bilimsel gelişmelere önemli katkılar sağlamıştır.

İslam Öncesi Arap Yarımadası (Cahiliye Dönemi)

• Siyasi Yapı: Merkezi otorite zayıf, kabileler halinde yaşama, kabileler arası kan davaları ve sürekli savaşlar (Eyyamü'l-Arab).
• Sosyal Yapı: Kölelik yaygın, kadınlara değer verilmez, kız çocukları diri diri gömülür. Kabilecilik (asabiyet) ön planda.
• Ekonomik Yapı: Ticaret (Kervancılık), hayvancılık. Mekke, önemli bir ticaret merkezi.
• Dini Yapı: Putperestlik yaygın, çok tanrılı inançlar. Az sayıda Hanif (tek tanrıya inanan), Yahudi ve Hristiyan var. Kâbe, putların bulunduğu kutsal bir merkezdi.

Hz. Muhammed Dönemi (571-632)

• Doğumu ve Gençliği: Mekke'de doğdu, ticaretle uğraştı, 'Muhammedü'l-Emin' (Güvenilir Muhammed) lakabını aldı.
• Vahiy ve İslamiyet'in Doğuşu: 610 yılında Hira Mağarası'nda ilk vahyi aldı. İslamiyet'i tebliğ etmeye başladı.
• Hicret (622): Mekke'deki baskılar nedeniyle Medine'ye göç etti. İslam tarihinde başlangıç noktası, hicri takvimin başlangıcı.
• Medine Dönemi:
• Medine Sözleşmesi: Medine'deki Müslüman, Yahudi ve pagan topluluklar arasında yapılan anayasal nitelikteki ilk yazılı anlaşma. Birlikte yaşama ve savunma esasına dayanır.
• İslam Devleti'nin Kuruluşu: Medine'de ilk İslam devletinin temelleri atıldı.
• Savaşlar: Bedir (624 - İlk zafer), Uhud (625 - Müslümanlar yenildi), Hendek (627 - Savunma savaşı, Hendek kazılarak Mekkeliler püskürtüldü).
• Hudeybiye Antlaşması (628): Mekkeliler ile Müslümanlar arasında yapılan ve Müslümanların hukuki varlığını tanıyan antlaşma.
• Mekke'nin Fethi (630): Mekke fethedildi, Kâbe putlardan temizlendi.
• Veda Hutbesi (632): İnsan hakları, eşitlik, adalet gibi evrensel mesajlar içerir.

Dört Halife Dönemi (Hulefa-i Raşidin - 632-661)

Halifeler seçimle iş başına geldiği için 'Cumhuriyet Dönemi' olarak da adlandırılır. İlk kez valilikler kuruldu.

• Hz. Ebubekir (632-634): Yalancı peygamberler ve zekat vermeyenlerle mücadele (Rıdde Olayları). Kur'an-ı Kerim'in mushaf (kitap) haline getirilmesi. Suriye'ye seferler düzenlendi.
• Hz. Ömer (634-644): En geniş fetihler dönemi (İran, Irak, Suriye, Filistin, Mısır). Devlet teşkilatlanması (Divan teşkilatı, eyaletlere ayrılma, kadılık, ikta sistemi temelleri). İlk İslam donanmasının oluşturulması. Hicri takvim kabul edildi.
• Hz. Osman (644-656): Fetihler devam etti (Kıbrıs, Trablusgarp, Horasan). Kur'an-ı Kerim'in çoğaltılarak önemli merkezlere gönderilmesi. İç karışıklıkların başlaması (ilk fitne).
• Hz. Ali (656-661): İç savaşlar dönemi (Cemel Vakası, Sıffin Savaşı). Bu savaşlar, Müslümanlar arasında ilk ayrılıkların başlamasına neden oldu (Hariciler, Şiiler).

Emeviler Dönemi (661-750)

• Muaviye: Hz. Ali ile yaptığı mücadeleler sonrası hilafeti ele geçirdi ve hilafeti saltanata dönüştürdü. Başkent Şam oldu.
• Arap Milliyetçiliği (Mevali Politikası): Arapları diğer Müslümanlardan üstün tutan politika (Mevali: Arap olmayan Müslümanlar). Bu politika, İslamiyet'in farklı milletler arasında yayılmasını yavaşlattı ve tepkilere neden oldu.
• Fetihler: Kuzey Afrika tamamen fethedildi. Tarık bin Ziyad liderliğinde İspanya (Endülüs) fethedildi (711). Avrupa içlerine kadar ilerlendi (Puvatya Savaşı - 732, Franklar karşısında yenilgi, Avrupa'daki ilerleyiş durdu).
• Kerbela Olayı (680): Hz. Hüseyin'in şehit edilmesi, Şii-Sünni ayrımını derinleştirdi.
• Emevilerin yıkılışında Arap milliyetçiliği, Abbasiler propagandası ve iç karışıklıklar etkili oldu.

Abbasiler Dönemi (750-1258)

• Ebul Abbas: Emevileri yıkarak devleti kurdu. Başkent Bağdat oldu.
• Hoşgörü Politikası: Arap milliyetçiliği terk edildi, tüm Müslümanlar eşit kabul edildi. Bu durum Türklerin ve İranlıların devlet yönetiminde yer almasını sağladı.
• Bilim ve Kültürde Altın Çağ: Tercüme hareketleri hız kazandı. 'Beytü'l-Hikme' (Bilgelik Evi) kuruldu. Matematik, astronomi, tıp, felsefe alanında önemli gelişmeler yaşandı (İbn-i Sina, Farabi, El-Harezmi).
• Türklerin Rolü: Samarra şehri Türkler için kuruldu. Türk komutanlar ve askerler orduda ve bürokraside önemli görevler aldı. Türkler sayesinde Abbasi halifeleri dış tehditlere karşı korunabildi.
• Parçalanma: Merkezi otorite zayıfladı, Mısır'da Tolunoğulları, İhşidiler, Fatımiler gibi Tevaif-i Mülk devletleri ortaya çıktı.
• Yıkılış: 1258'de Moğollar tarafından Bağdat'ın işgali ile sona erdi.

İslam Medeniyetinin Karakteristik Özellikleri

• Bilim ve Felsefe: Antik Yunan ve Hint eserlerini tercüme ederek kendi yorumlarını kattılar. Matematik (cebir), astronomi (rasathaneler), tıp (hastaneler), kimya alanında öncülük ettiler.
• Mimari: Camiler, medreseler, kervansaraylar, hastaneler (Bimaristanlar).
• Hukuk: Şeri ve örfi hukuk sistemleri. Fıkıh bilimi gelişti.
• Edebiyat ve Sanat: Arapça bilim ve edebiyat dili oldu. Hat, tezhip, minyatür sanatları gelişti.