İlk Çağ Uygarlıkları ve Medeniyet Havzaları 🏛️

İlk Çağ Uygarlıkları ve Medeniyet Havzaları

İlk Çağ, yazının icadıyla (MÖ 3200 civarı) başlayan ve Batı Roma İmparatorluğu'nun yıkılışına (MS 476) kadar süren tarihsel dönemi kapsar. Bu dönemde tarım, şehirleşme, devlet örgütlenmesi, dinler ve bilimde önemli gelişmeler yaşanmış, farklı coğrafyalarda özgün medeniyetler ortaya çıkmıştır. Bu medeniyetler, günümüz modern uygarlığının temellerini atmıştır.

Mezopotamya Uygarlıkları

Dicle ve Fırat nehirleri arasında kalan verimli bölge, birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıştır.

• Sümerler (MÖ 4000-2000): Yazıyı (Çivi Yazısı) icat ettiler, ilk şehir devletlerini (Ur, Uruk, Lagaş) kurdular, Ziggurat adı verilen çok katlı tapınaklar inşa ettiler (depo, rasathane, okul işlevi), Ay Takvimi'ni geliştirdiler, tekerleği buldular, ilk yazılı kanunları (Urkagina Kanunları) çıkardılar.
• Akkadlar (MÖ 2334-2154): İlk merkezi krallığı kurdular, bilinen ilk imparatorluğu oluşturdular (Sargon).
• Babilliler (MÖ 1894-539): Hammurabi Kanunları (ilk anayasal nitelikli yasa), Babil Kulesi ve Asma Bahçeleri ile ünlüdürler. Mutlak krallıkla yönetildiler.
• Asurlular (MÖ 2000-600): Anadolu'ya yazıyı getirdiler (Kültepe Yazılı Tabletleri), ilk kütüphaneyi kurdular (Ninova), ticaret kolonileri kurarak Mezopotamya kültürünü yaydılar.

Mısır Uygarlığı

Nil Nehri etrafında gelişen özgün bir uygarlıktır.

• Coğrafi İzolasyon: Çevresinin çöller ve denizlerle çevrili olması, özgün bir kültür oluşmasını sağladı ve dış etkilere kapalı kaldı.
• Teokratik Devlet: Firavunlar hem tanrı kral hem de devlet başkanıydı.
• Yazı: Hiyeroglif (resim yazısı).
• Bilim: Nil'in taşma zamanlarını hesaplamak için Güneş Takvimi'ni geliştirdiler. Tıp, eczacılık, geometri (arazi ölçümü), matematik (dört işlem) mumyacılık sayesinde gelişti.
• Sanat ve Mimari: Piramitler (firavun mezarları), sfenksler.
• Ahiret İnancı: Mumyacılık, piramitlerin yapımı ve mezar kültürü ahiret inancının bir göstergesidir.

Anadolu Uygarlıkları

Bereketli topraklar ve ticaret yolları üzerinde olması nedeniyle birçok uygarlığa ev sahipliği yaptı.

• Hititler (MÖ 1800-1200): İlk anayasal monarşi (Pankuş Meclisi), tarihteki ilk yazılı antlaşma (Kadeş Antlaşması - Mısır ile), Anallar (yıllıklar) adı verilen objektif tarih yazıcılığının ilk örnekleri, Hukukta gelişmişlerdi (medeni hukuk).
• Frigler (MÖ 750-300): Tarım ve hayvancılıkta ileri gittiler (Tapates adı verilen halılar), madencilikte ve ahşap işlemeciliğinde ustalaştılar. Kibele (bereket tanrıçası) kültü önemliydi. Kral Midas.
• Lidyalılar (MÖ 680-546): Parayı icat ettiler, takas usulüne son verdiler. Sardes'ten başlayan Kral Yolu ticaretini geliştirdiler. Orduyu paralı askerlerden kurdular.
• Urartular (MÖ 900-600): Madencilikte ileri gittiler (demir işçiliği), kale ve su kanalları yaptılar. Van çevresinde yaşadılar.
• İyonyalılar (MÖ 1200-546): Ege kıyılarında şehir devletleri (polisler) halinde yaşadılar. Denizcilik ve ticaretle zenginleştiler. Bilim ve felsefenin geliştiği bir dönem yaşadılar (Thales, Hipokrat, Pisagor).

Doğu Akdeniz Uygarlıkları

• Fenikeliler: Deniz ticareti ve kolonizasyonda ileri gittiler. Günümüz Latin alfabesinin temeli olan Fenike alfabesini geliştirdiler.
• İbraniler: Tek tanrılı semavi din olan Musevilik'e inandılar. Dünya tarihinde bilinen ilk tek tanrılı dindir. Millî bir din olarak kaldı.

Ege ve Yunan Uygarlıkları

• Miken ve Girit Uygarlıkları: Minos uygarlığı (Girit) denizcilik ve ticaretle gelişti. Miken Uygarlığı (Yunanistan) savaşçı bir yapıya sahipti.
• Yunan Şehir Devletleri (Polisler): Atina (demokrasinin ilk örnekleri), Sparta (askeri devlet). Felsefe, bilim ve sanatta (Olimpiyat Oyunları) büyük gelişmeler yaşandı. Tarih, siyaset bilimi, retorik gibi disiplinler ortaya çıktı.

Roma Uygarlığı

• Krallık Dönemi (MÖ 753-509): Şehir devleti olarak kuruldu.
• Cumhuriyet Dönemi (MÖ 509-27): Senato ve halk meclisleri ile yönetildi. 12 Levha Kanunları ile hukuk devleti ilkesini pekiştirdi. Tüm Avrupa hukukunun temellerini attı.
• İmparatorluk Dönemi (MÖ 27-MS 476): Geniş bir coğrafyaya yayıldı. Pax Romana (Roma Barışı) ile uzun süreli bir istikrar dönemi yaşandı. Mimari (kemer, kubbe, yol, su kemerleri), edebiyat ve sanat alanında büyük eserler verdiler. MS 395'te Doğu ve Batı Roma olarak ikiye ayrıldı, Batı Roma MS 476'da yıkıldı.

Çin ve Hint Uygarlıkları

• Çin: Sarı Irmak ve Gök Irmak çevresinde kuruldu. İpek Yolu üzerinde önemli bir konumdaydı. Barut, matbaa, kâğıt, pusula gibi icatları insanlık tarihine kazandırdılar. Konfüçyüsçülük, Taoizm gibi felsefi akımlar gelişti.
• Hindistan: İndus ve Ganj nehirleri çevresinde kuruldu. Kast sistemi (sosyal sınıflar) toplumsal yapıyı derinden etkiledi. Budizm, Hinduizm gibi dinler bu coğrafyada ortaya çıktı. Matematikte (sıfır rakamı) önemli buluşlar yaptılar.