Jeolojik Zamanlar ve Türkiye Jeolojisi 🕰️🇹🇷

Jeolojik Zamanlar (Jeolojik Devirler)

Dünya'nın yaklaşık 4.6 milyar yıllık tarihinde, yeryüzünün jeolojik yapısında, ikliminde, canlı türlerinde meydana gelen büyük değişimler, bilim insanları tarafından farklı jeolojik zamanlara ayrılmıştır. Bu zaman dilimleri, yerkabuğundaki kayaçların oluşumu, dağ oluşumları, kıta hareketleri, iklim değişiklikleri ve yaşam formlarının evrimi gibi olaylarla karakterize edilir.

1. Prekambriyen (İlkel Zaman) - Yaklaşık 4.6 Milyar - 540 Milyon Yıl Önce

• Dünya'nın oluşumundan günümüze kadarki en uzun süren jeolojik devirdir.
• İlk tek hücreli canlıların (bakteri, alg) ve daha sonra çok hücreli canlıların ortaya çıkışı.
• İlk kıta çekirdeklerinin (kalkanlar) oluşumu.
• Yoğun volkanik aktivite ve metamorfik kayaçların oluşumu.

2. Paleozoik (Birinci Zaman) - Yaklaşık 540 - 250 Milyon Yıl Önce

• Kambriyen, Ordovisyen, Silüriyen, Devoniyen, Karbonifer, Permiyen gibi alt dönemlere ayrılır.
• Deniz canlılarında büyük çeşitlilik (balıklar, amfibiler, ilk sürüngenler).
• İlk kara bitkileri ve ormanlarının oluşumu.
• Hersiniyen ve Kaledoniyen orojenezleri ile önemli dağ sıraları (örn. Apalaşlar, Ural Dağları) oluştu.
• Taş kömürü yataklarının oluşumu (Karbonifer Dönemi).
• Pangea adı verilen süper kıtanın bir araya gelmesi.

3. Mezozoik (İkinci Zaman) - Yaklaşık 250 - 66 Milyon Yıl Önce

• Triyas, Jura, Kretase gibi alt dönemlere ayrılır.
• Dinozorların altın çağı ve yaygınlaşması. İlk kuşlar ve memeliler ortaya çıktı.
• Pangea'nın parçalanmaya başlaması, Tetis Denizi'nin genişlemesi ve Alp-Himalaya orojenezinin ilk evresi (tortullanma).
• Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusu'nun açılması.
• Türkiye'nin bulunduğu Tetis jeosenklinalinde yoğun tortul birikimlerin yaşandığı dönemdir.

4. Senozoik (Üçüncü ve Dördüncü Zaman) - Yaklaşık 66 Milyon Yıl Önce - Günümüz

a) Tersiyer (Üçüncü Zaman) - Yaklaşık 66 - 2.6 Milyon Yıl Önce

• Paleosen, Eosen, Oligosen, Miyosen, Pliyosen gibi alt dönemlere ayrılır.
• Dinozorların yok olması ve memelilerin hakim canlılar haline gelmesi.
• Alp-Himalaya Orojenezi'nin şiddetli fazı ile Alp Dağları, Toroslar, Kuzey Anadolu Dağları gibi günümüzdeki önemli dağ sıralarının yükselmesi.
• Linyit, petrol, bor madenleri ve tuz yataklarının oluşumu.
• İklimde belirgin soğuma ve kuraklaşma eğilimleri.

b) Kuaterner (Dördüncü Zaman) - Yaklaşık 2.6 Milyon Yıl Önce - Günümüz

• Pleistosen (Buzul Çağları) ve Holosen (Günümüz) olarak ayrılır.
• Pleitosen'de büyük iklim dalgalanmaları yaşandı, dört büyük buzul dönemi ve arada sıcak interglasyal dönemler görüldü.
• İnsan türünün ortaya çıkışı ve gelişimi.
• Ege Denizi'nin oluşumu, İstanbul ve Çanakkale boğazlarının açılması, Karadeniz'in göl halinden deniz haline geçişi.
• Yükselmeye devam eden tektonik hareketler ve volkanik aktiviteler.
• Günümüzdeki iklim koşullarının oluşması.

Türkiye'nin Jeolojik Oluşumu

Türkiye, farklı jeolojik zamanlarda oluşmuş birçok farklı jeolojik yapıya sahiptir ve bu durum, ülkenin yer şekilleri, madenleri ve doğal afetler açısından zengin ve dinamik bir yapıya sahip olmasını sağlamıştır.

1. Prekambriyen ve Paleozoik Dönemler:

• Türkiye'nin en yaşlı kayaçları, Prekambriyen ve Paleozoik dönemlere aittir. Özellikle Yıldız Dağları, Menderes Masifi ve Bitlis Masifi gibi masif araziler bu dönemlerde oluşmuş, sertleşmiş ve sonraki dönemlerde deformasyonlara uğramıştır.
• Paleozoik'te Hersiniyen ve Kaledoniyen orojenezleriyle bazı dağlık alanların temelleri atılmıştır. Bu dönemde özellikle Zonguldak çevresindeki taş kömürü yatakları oluşmuştur.

2. Mezozoik Dönem:

• Türkiye'nin büyük bir kısmı bu dönemde Tetis Denizi'nin altında kalmış ve yoğun tortul birikimler yaşanmıştır. Bu tortullar, Alp orojenezinde kıvrılarak Toros ve Kuzey Anadolu Dağları'nın çekirdeklerini oluşturmuştur.
• Bu dönemde tektonik hareketler ve volkanik aktivite artmıştır.

3. Senozoik Dönem (Tersiyer ve Kuaterner):

• Tersiyer (Üçüncü Zaman): Türkiye'nin bugünkü görünümünü kazanmasında en önemli dönemdir.
• Alp Orojenezi: Tetis Denizi'ndeki tortulların yan basınçlarla sıkışarak kıvrılması ve kırılması sonucunda Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları gibi büyük dağ sıraları oluşmuş ve yükselmiştir.
• Bu orojenezle birlikte aktif volkanik dağlar (Erciyes, Ağrı, Hasan Dağı vb.) oluşmuştur.
• Yoğun tektonik hareketlere bağlı olarak Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF) ve Doğu Anadolu Fay Hattı (DAF) gibi büyük kırık hatları oluşmuştur. Bu fay hatları günümüzde de aktif olup Türkiye'nin önemli deprem kuşakları üzerinde yer almasına neden olmuştur.
• Oluşan çukurluklarda göller ve bataklıklar meydana gelmiş, bu alanlarda linyit, petrol, bor ve tuz yatakları oluşmuştur.
• Kuaterner (Dördüncü Zaman):
• Yüksek dağlık alanlarda buzul oluşumları (buzul gölleri, sirkler) görülmüştür.
• Deniz seviyesi değişimleriyle Egeit Karası çökmüş, Ege Denizi bugünkü halini almış, İstanbul ve Çanakkale Boğazları açılmış ve Karadeniz'in göl halinden deniz haline geçişi tamamlanmıştır.
• Günümüzdeki akarsu vadileri, ovalar ve deltaların oluşumu hızlanmıştır.
• Türkiye'de genç oluşumlu araziler yaygın olduğu için yüksek dağlık alanlar, derin vadiler, tektonik ovalar, aktif fay hatları, genç volkanik araziler ve sıcak su kaynakları (kaplıcalar) oldukça fazladır.