Rusça Sıfatlar ve Zarf Fiiller (Причастия и Деепричастия): Cümle Yapısında Ekonomi ve Anlam Genişlemesi 📚

Giriş: Karmaşık Yapılarda Sıfat ve Zarf Fiillerin Rolü

Rusçada sıfat fiiller (причастия) ve zarf fiiller (деепричастия), fiillerden türeyen ancak sıfat ve zarf işlevi gören, özel dilbilgisel formlardır. Bu yapılar, cümleleri kısaltarak ve anlamsal yoğunluğu artırarak daha karmaşık ve edebi bir anlatım imkanı sunar. Akademik ve edebi metinlerde yaygın olarak kullanılırlar, bu nedenle YDS/YÖKDİL sınavlarında bu yapıların tanınması, çözümlenmesi ve doğru çevrilmesi, ileri düzey dil yeterliliğinin önemli bir göstergesidir.

1. Sıfat Fiiller (Причастия)

Sıfat fiiller, bir yandan fiilin eylem bildirme özelliğini (görünüş, zaman, aktif/pasif) taşırken, diğer yandan da isim soylu bir kelimeyi niteleyerek sıfat gibi davranırlar. Cümlede genellikle "hangi?", "nasıl?" sorularına cevap verirler ve niteledikleri isimle hal, sayı ve cinste uyum sağlarlar. Rusçada geçmiş ve şimdiki zaman olmak üzere iki temel sıfat fiil türü vardır ve her biri aktif (eylemi yapan) veya pasif (eylemden etkilenen) olabilir.

Aktif Sıfat Fiiller (Действительные Причастия)

Eylemi yapan özneyi niteler.

• Şimdiki Zaman Aktif Sıfat Fiiller: Bitmemiş görünüş fiillerinden türetilir. Genellikle -ущ-/-ющ- (okuyan, yazan) ve -ащ-/-ящ- (söyleyen, gören) eklerini alır.
  • Örnek: читающий студент (okuyan öğrenci)
• Geçmiş Zaman Aktif Sıfat Fiiller: Genellikle bitmiş görünüş fiillerinden türetilir. -вш- (okumuş olan) veya -ш- (gitmiş olan) eklerini alır.
  • Örnek: прочитавший студент (okuyup bitirmiş öğrenci)

Pasif Sıfat Fiiller (Страдательные Причастия)

Eylemden etkilenen nesneyi niteler. Sadece geçişli fiillerden türetilirler.

• Şimdiki Zaman Pasif Sıfat Fiiller: Bitmemiş görünüş fiillerinden türetilir. Genellikle -ем-/-ом- (okunan, sevilen) eklerini alır.
  • Örnek: читаемая книга (okunmakta olan kitap)
• Geçmiş Zaman Pasif Sıfat Fiiller: Genellikle bitmiş görünüş fiillerinden türetilir. -нн-, -енн-, -т- (okunmuş, yazılmış, yapılmış) eklerini alır. Bu sıfat fiillerin kısa (kısa form sıfat gibi) ve uzun formları vardır.
  • Örnek: прочитанная книга (okunmuş kitap), книга прочитана (kitap okunmuş)

2. Zarf Fiiller (Деепричастия)

Zarf fiiller, ana fiilin eylemini tamamlayan veya açıklayan ikincil bir eylemi ifade ederler. Cümlede bir zarf gibi davranırlar ve genellikle "nasıl?", "ne zaman?", "ne şekilde?" sorularına cevap verirler. Zarf fiiller, cümlenin ana yüklemi tarafından ifade edilen eylemin yapılış biçimini, nedenini veya zamanını belirtirler. Fiil gibi görünüş kategorisine sahiptirler ancak çekimli değildirler ve hal eki almazlar.

• Bitmemiş Görünüş Zarf Fiiller (Деепричастия несовершенного вида)

  Ana eylemle eş zamanlı gerçekleşen bir eylemi ifade eder. Genellikle -а/-я (okuyarak, dinleyerek) ekini alır.

  • Örnek: Читая книгу, он слушал музыку. (Kitap okurken müzik dinliyordu.)
• Bitmiş Görünüş Zarf Fiiller (Деепричастия совершенного вида)

  Ana eylemden önce tamamlanmış bir eylemi ifade eder. Genellikle -в/-вши/-ши (okuyup, yaptıktan sonra) eklerini alır.

  • Örnek: Прочитав книгу, он лёг спать. (Kitabı okuduktan sonra yattı.)

Sıfat Fiil ve Zarf Fiil Yapılarının Çeviri Stratejileri

Rusça metinlerde bu yapılarla karşılaşıldığında, Türkçe'ye genellikle yan cümlecikler (ki, -en, -erek, -ip, -diği zaman gibi) veya ayrı zarf tümleçleri olarak çevrilirler.

• Sıfat Fiiller: Genellikle "-(y)an, -(y)en" sıfat fiil ekleriyle, "ki" bağlacıyla kurulan yan cümlelerle (который yerine) veya bağıl zamirlerle çevrilir. Örnek: студент, читающий книгу (kitap okuyan öğrenci).
• Zarf Fiiller: "-arak, -erek", "-ip, -ıp", "-dığında, -dığında" gibi zarf fiil ekleriyle veya zaman/koşul yan cümleleriyle çevrilir. Örnek: Прочитав книгу, он закрыл её. (Kitabı okuyup kapattı. / Kitabı okuduktan sonra kapattı.)