Ünite 5: La Voix Passive et les Constructions Impersonnelles - Edilgen Çatı ve Şahıssız Yapılar 🏗️

Giriş: İfade Biçimlerinin Çeşitliliği ve Akademik Dildeki Rolü

Fransızcada bir eylemi veya durumu ifade etmenin birden fazla yolu vardır. Aktif çatı (voix active) genellikle öznenin eylemi gerçekleştirdiği durumu belirtirken, edilgen çatı (voix passive) eylemin alıcısını ön plana çıkarır. Şahıssız yapılar (constructions impersonnelles) ise öznesi belirli olmayan veya genel bir durumu ifade eden cümlelerdir. Bu yapılar, özellikle bilimsel, teknik ve akademik metinlerde nesnelliği vurgulamak, eylemi gerçekleştiren kişi yerine eylemin kendisine odaklanmak veya genel geçer yargılar bildirmek için yaygın olarak kullanılır. YDS/YÖKDİL sınavlarında, bu yapıların doğru bir şekilde tanınması ve anlaşılması, metin anlama ve çeviri becerileri açısından kilit öneme sahiptir.

1. Edilgen Çatı (La Voix Passive)

Edilgen çatı, bir eylemin özne tarafından değil, dış bir etken tarafından özne üzerinde gerçekleştirildiğini ifade eder. Fransızcada aktif bir cümleden edilgen bir cümleye geçiş, belirli kurallara tabidir.

a. Oluşumu:

Edilgen çatı, her zaman être yardımcı fiilinin çekimi ve asıl fiilin geçmiş zaman ortacının (participe passé) birleşimiyle oluşur. Geçmiş zaman ortacı, edilgen özneye göre cinsiyet ve sayı uyumu gösterir.

• Formül: Sujet (passif) + être (çekimlenmiş) + participe passé (cinsiyet ve sayı uyumu) + (par/de + complément d'agent)

Örnekler:

• Actif: Le vent a cassé l'arbre. (Rüzgar ağacı kırdı.)
• Passif: L'arbre a été cassé par le vent. (Ağaç rüzgar tarafından kırıldı.)

• Actif: La police arrête les criminels. (Polis suçluları tutuklar.)
• Passif: Les criminels sont arrêtés par la police. (Suçlular polis tarafından tutuklanır.)

b. Agent Tamlayıcısı (Complément d'agent):

Edilgen cümlede eylemi gerçekleştiren kişiyi veya şeyi belirtmek için genellikle par edatı kullanılır. Ancak, soyut bir neden, duygu veya içsel bir motivasyon belirtiliyorsa de edatı tercih edilebilir.

• par: Somut bir etken, bir aktör belirtilirken (être aimé par sa famille, être déçu par un ami).
• de: Bir duygu, bir neden veya bir durum belirtilirken (être couvert de neige, être rempli de joie, être estimé de tous).

c. Kullanım Alanları ve Önemi:

• Eylemi veya Nesneyi Vurgulama: Eylemi yapan özne bilinmiyorsa, önemsizse veya eylemin kendisi daha önemliyse tercih edilir.
• Nesnellik: Özellikle bilimsel raporlarda, araştırma yazılarında ve resmi belgelerde kişisel görüş veya öznel algılardan kaçınmak için kullanılır.
• Belirsizlik: Eylemi gerçekleştiren kişi bilinmediğinde veya belirtilmek istenmediğinde.

(Not: Sadece geçişli (transitif direct) fiiller edilgen çatıda kullanılabilir.)

2. Şahıssız Yapılar (Les Constructions Impersonnelles)

Şahıssız yapılar, fiilin her zaman üçüncü tekil şahıs (il) ile çekimlendiği ve bu il'in belirli bir kişiye veya şeye gönderme yapmadığı cümlelerdir. Genellikle genel geçer ifadeleri, doğal olayları, zorunlulukları veya olasılıkları belirtmek için kullanılırlar.

a. Şahıssız Fiiller (Verbes Impersonnels):

Bazı fiiller doğası gereği şahıssızdır ve sadece il öznesiyle kullanılır.

• Hava Durumu Fiilleri: Il pleut (Yağmur yağıyor), Il neige (Kar yağıyor), Il fait beau (Hava güzel).
• Olmak/Gerekmek: Il faut (Gereklidir), Il s'agit de (Söz konusu), Il y a (Var).

b. Şahıssız İfadeler (Locutions Impersonnelles):

Birçok şahıssız ifade, il est + sıfat + que/de yapısını kullanarak bir eylemin veya durumun önemini, olasılığını veya gerekliliğini vurgular.

• Il est + sıfat + que + subjonctif: Öznel değerlendirmeler ve gereklilikler için kullanılır.
  • Il est important que vous compreniez. (Anlamanız önemlidir.)
  • Il est essentiel qu'il vienne. (Gelmesi esastır.)
  • Il est possible que le projet réussisse. (Projenin başarılı olması mümkündür.)
• Il est + sıfat + de + infinitif: Genel yargılar veya kişisel olmayan ifadeler için kullanılır.
  • Il est facile de dire. (Söylemek kolaydır.)
  • Il est difficile de savoir. (Bilmek zordur.)
• Diğer Yapılar:
  • Il convient de (Uygun düşer)
  • Il semble que (Görünüşe göre, Subjonctif ile belirsizlik, Indikatif ile kesinlik)
  • Il paraît que (Anlaşılan o ki, Indikatif)
  • Il arrive que (Olur ki, Subjonctif)

c. Kullanım Alanları ve Önemi:

• Genel Geçer Yargılar: Belirli bir özneye atıfta bulunmadan genel bir durumu ifade etmek için.
• Nesnellik ve Formalite: Akademik ve idari metinlerde nesnel bir ton sağlamak, kişisel ifadelerden kaçınmak.
• Karmaşıklık ve Çeşitlilik: Cümle yapılarını çeşitlendirmek ve daha zengin bir ifade biçimi kullanmak.