Türklerin İslamiyet'i Kabulü ve İlk Türk İslam Devletleri 🕌

Türklerin İslamiyet'le İlk Temasları

Türklerin İslamiyet'le ilk temasları, VII. yüzyılın ortalarında Emeviler döneminde, özellikle Hz. Ömer devrinde İran'ın fethi sonrası Ceyhun ve Horasan bölgelerinde gerçekleşmiştir. Ancak bu dönemde Emevilerin uyguladığı Arap milliyetçiliği (Mevali politikası), Türkler ile Araplar arasında çatışmalara yol açmış, Türklerin İslamiyet'e geçişini yavaşlatmıştır. Emevi ordularının Maveraünnehir'e girmesiyle başlayan mücadeleler, Türklerin İslam ordularına karşı direnişine neden olmuştur.

Asıl yakınlaşma, Emevilerin yıkılışı ve yerine Abbasi Devleti'nin kurulmasıyla başlamıştır. Abbasilerin hoşgörülü ve adil politikaları, özellikle Mevali politikasını terk etmeleri, Türklerin İslam kültürüne ve Arap ordularına katılımını hızlandırmıştır. IX. yüzyıldan itibaren Samarra gibi yeni kurulan şehirlerde Türk askeri birlikleri ve komutanları önemli roller üstlenmiştir.

Talas Savaşı (751) ve İslamiyet'in Yayılışı

Türk-İslam ilişkilerinde dönüm noktası, 751 yılında Çin ile Abbasiler arasında gerçekleşen Talas Savaşı'dır. Bu savaşta Karluk Türkleri, Çinlilere karşı Abbasilerin yanında yer alarak savaşın seyrini değiştirmiştir. Abbasilerin zaferiyle sonuçlanan Talas Savaşı'nın önemli sonuçları şunlardır:

• Orta Asya'nın Çin egemenliğine girmesi engellenmiştir.
• Türkler ile Müslümanlar arasındaki dostluk ilişkileri gelişmiş, Türklerin İslamiyet'e geçişi hızlanmıştır.
• Çin'den kâğıt ve matbaa gibi teknik bilgiler İslam dünyasına geçmiştir.
• Türklerin İslam dünyasındaki askeri ve siyasi önemi artmıştır.

Türklerin İslamiyet'i Kabul Etmelerini Kolaylaştıran Nedenler

• Tek Tanrı İnancı: Türklerin Gök Tanrı inancının İslam'daki tevhit (Allah'ın birliği) ilkesiyle benzerlik göstermesi.
• Ahiret İnancı: Her iki dinde de cennet, cehennem gibi ahiret inancının bulunması.
• Cihat Anlayışı: Türklerdeki fetihçi "cihan hâkimiyeti" anlayışının İslam'daki cihat ruhuyla bağdaşması.
• Sosyal Adalet: İslam'daki eşitlik ve sosyal adalet anlayışının Türklerdeki boylar arası eşitsizlikleri giderme potansiyeli.
• Ahlaki Değerler: Her iki dinde de temizlik, dürüstlük, cesaret gibi ahlaki değerlere verilen önem.
• Abbasilerin Hoşgörüsü: Emevilerin Arap milliyetçiliğine karşın Abbasilerin ümmetçi ve hoşgörülü politikaları.

İlk Türk İslam Devletleri

Karahanlılar (840-1212)

Orta Asya'da kurulan ilk Türk İslam devletidir. Uygur, Karluk, Yağma ve Çiğil Türklerinden oluşur. Satuk Buğra Han döneminde İslamiyet resmi din olarak kabul edildi. Karahanlılar, Türk kültürüne ve diline büyük önem verdiler:

• Uygur alfabesi ve Türkçe resmi dil olarak kullanıldı.
• İlk Türk-İslam edebi eserleri (Kutadgu Bilig, Divan-ı Lugati't-Türk, Atabetü'l-Hakayık, Divan-ı Hikmet) bu dönemde yazıldı.
• Ribât adı verilen kervansaraylar inşa ettiler.

Gazneliler (963-1187)

Afganistan'ın Gazne şehrinde kurulmuştur. En parlak dönemlerini Sultan Mahmut zamanında yaşadılar. Hindistan'a yaptığı 17 seferle İslamiyet'i yaymışlar ve bu bölgede büyük bir kültür coğrafyası oluşturmuşlardır. Çok uluslu bir yapıya sahip olmaları ve farklı etnik grupları barındırmaları, devletin ömrünü kısaltan faktörlerden biri olmuştur.

Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)

Oğuzların Üçok koluna mensup Kınık boyu tarafından kurulmuştur. Horasan'da Dandanakan Savaşı (1040) ile Gaznelileri yenerek bağımsızlıklarını ilan ettiler. Tuğrul Bey, Abbasi Halifesi'ni Şii Büveyhilerin baskısından kurtararak "Doğu'nun ve Batı'nın Sultanı" unvanını almıştır. Bu olay, İslam dünyasının siyasi liderliğinin Türklere geçişini simgeler.

• Malazgirt Savaşı (1071): Sultan Alparslan komutasındaki Selçuklu ordusu, Bizans'ı yenerek Anadolu'nun kapılarını Türklere açtı ve Anadolu'da Türk İslam egemenliğinin başlangıcını oluşturdu.
• Nizamiye Medreseleri: Vezir Nizamülmülk tarafından açılan bu medreseler, dönemin en önemli eğitim kurumlarıydı ve Sünni İslam'ı yaymayı, Bâtınilik gibi yıkıcı akımlarla mücadele etmeyi amaçlıyordu.
• Mimari ve Sanat: Kervansaraylar, kümbetler, camiler, medreseler inşa ederek Türk İslam mimarisine önemli eserler kazandırdılar.
• İkta Sistemi: Toprakları gelirlerine göre bölerek devlet memurlarına ve askerlere tahsis eden bu sistem, hem toprağın işlenmesini sağlamış hem de ordu masraflarını karşılamıştır.

Tolunoğulları (868-905) ve İhşidîler (935-969)

Mısır'da kurulan ilk Türk İslam devletleridir. Abbasi merkezinden atanan Türk valilerin bağımsızlaşmasıyla ortaya çıkmışlardır. Mısır'a önemli imar faaliyetleri, sosyal ve ekonomik düzenlemeler getirmişlerdir. Mısır'ın Türk-İslam kültürüyle tanışmasında ve bir Türk yurdu haline gelmesinde öncü rol oynamışlardır.